Transcripts of a Sea
In het MSK van Gent loopt momenteel de expo Transcripts of a Sea van Stephan Vanfleteren (1969). De meester van rauwe portretfotografie richtte de afgelopen vijf jaar zijn camera op de ontembare Noordzee, met wetsuit ín het water, zoekend naar golven, licht en stilte, storm en existentiële vragen.
Een halve eeuw geleden viel Stephan in een vijver, tot een onbekende man in zondagspak hem uit het water trok. ‘Zwart water, zwart water’, waren zijn eerste woorden. Ze bleven hem achtervolgen in dromen vol pek en nachtmerries. De nachtmerries vervaagden, een queeste naar de verschillende gestalten van de zee kwam in de plaats. Wat ooit startte als een jeugdtrauma resulteert in een reeks van 136 indrukwekkende en beklijvende beelden.
”De duisternis is er nog niet helemaal uitgezwommen. Maar het water is niet meer zwart. Het is veranderd in grijs-groen, vaalblauw en grauwbruin.” Voor zijn zoektocht trok de gevierde fotograaf een diagonale streep van Noord-Frankrijk tot in Zeeland, met de Noordzee als jachtterrein. “Ik vermeed het volle daglicht en de menselijke drukte en koos voor een opwindende wereld vol mysterie, gevaar en schoonheid.”
Braille in de storm
De beelden van Stephan zijn even weerbarstig als teder. Licht en donker vloeien samen als bij een moderne Rembrandt, maar de zee zelf dicteert het ritme, soms een hels ritme. Vanfleteren wacht daarbij niet op de perfecte golf, hij fotografeert intuïtief het aanzwellende water. Het onderwaterhuis dempt de sluiter, maar bovenal overstemt de zee elk geluid. Golven beuken als mortiervuur. Vanfleteren zoekt dekking, richt opnieuw, schiet. Terwijl de zee brult, geldt vooral het fingerspitzengefühl. “Aan de trilling van de top van mijn wijsvinger kon ik ongeveer voelen met welke sluitertijd ik aan het fotograferen was. Het is als braille lezen in een storm.”
Obsessie
Dat de zee iets doet met een mens, mocht niet alleen Stephan ervaren. Ook zijn directe omgeving merkte hoe zijn obsessie even fel groeide als zijn baard. “En ik merkte er niets van. Ja, mijn baard scheren deed ik amper, en naar de kapper ging ik maar tweemaal per jaar.” Volgens zijn vrouw rook hij naar een oud galjoenschip. “Het was vaak de combinatie van zweet, zout en vooral de specifieke geur van het polymeer van de wetsuits die in mijn poriën bleef hangen. Ik heb de afgelopen jaren meer met mijn wetsuit in de douche gestaan om het zout ervanaf te wassen dan naakt. En als het afvoerputje verstopt raakte, kwam dat door het zand.”
“Alles wat ze over de zee zeggen is waar. Of nee, toch niet. Het is nog veel erger.”
Moleskinschriftjes
De expo Transcripts of a Sea toont hoe Vanfleteren de zee leest, met beelden die door elkaar vloeien, verankerd door een reeks aantekeningen in Moleskinschriftjes. Het spel van taal fascineert hem. “Het Engelse sea klinkt als to see. Dat is wat ik doe: zien. Ik noteer in Moleskines, zoals admiraals ooit hun logboeken bijhielden. Maar hoe meer ik observeer, hoe meer ik faal. De zee laat zich niet lezen. Arrogantie in de zee is altijd misplaatst.”
De zee als atelier
Wie door de zalen van het MSK wandelt, merkt hoe Vanfleteren de zee laat spreken in contrasten. Soms is er een spel van ragfijne grijstinten, soms zijn er abrupte vlakken zwart, alsof de zee zichzelf verbergt. En het is vooral de dialoog tussen zijn monumentale foto’s en klassiekers uit de schilderkunst die fascineert. Terwijl de zee zijn atelier was, gingen tal van kunstenaars hem tussen vier muren voor om de ziel van de zee weer te geven. “Het is verbijsterend hoe accuraat ze in die tijd de zee schilderden. Soms kan je mijn foto’s eroverheen leggen, zo frappant is de gelijkenis. Een mengeling van ontgoocheling en trots overviel me.” Door zijn zoektocht herontdekte hij trouwens ook opnieuw Monet, een grootmeester die hem enorm aanspreekt omdat hij de sensatie van het licht begreep, het landschap voelde. “En wat had ik graag Vincent van Gogh de Noordzee zien schilderen in plaats van die droge zonnebloemvelden in Zuid-Frankrijk.”
De branding
Terwijl de wereld in brand staat, trok Stephan naar de branding. “Ik fotografeer een niet te blussen zee. Ik fotografeer wat ons straks allen zal verzwelgen. De luidruchtige zee dooft nooit uit. Het is een plaats waar je verdrinkt in jezelf en je niet gered moet worden.” De tentoonstelling in MSK Gent is daarmee tegelijk een ode en een waarschuwing. Vanfleteren toont hoe de zee een spiegel is voor onze veranderlijkheid, onze angsten en verlangens. Een plek zonder genade.
Boek:
Transcripts of a Sea – Stephan Vanfleteren
Een uitgave van Hannibal Books
Hardcover – 292 pagina’s – 34,7 × 25,5 cm – € 79,95
Nederlandstalige editie – ISBN 978 94 9341 619 2
